Co to jest zespół post-Covid i jaki ma związek z zakażeniem koronawirusem?
Ze względu na typowe objawy zakażenia koronawirusem oraz powszechną dostępność do testów molekularnych i antygenowych, rozpoznanie Covid-19 nie sprawia dziś trudności diagnostycznych. Kryterium rozpoznania Covid-19 to występowanie u chorego objawów infekcji wirusowej takich jak: gorączka, kaszel, ból gardła, duszność, zaburzenia węchu lub smaku, biegunka, zapalenie spojówek, ból głowy, wysypka skórna oraz obecność materiału genetycznego koronawirusa w wymazie z nosogardzieli (standardową metodą jest test RT-PCR).
Ostre zakażenie koronawirusem, gdy nie wywołuje ciężkich powikłań, zazwyczaj ustępuje w ciągu 10-14 dni. Jednak u 10-20% chorych objawy chorobowe utrzymują się > 4tygodni i wówczas są określane jako zespół long-Covid. Natomiast zespół post-Covid rozpoznaje się gdy objawy powstałe w trakcie lub po zakażeniu koronawirusem nie ustępują w ciągu 3 miesięcy i nie można ich wytłumaczyć żadną inną przyczyną.
Wpływ na rozwój przewlekłych objawów klinicznych utrzymujących się po przebytym zakażeniu SARS-CoV-2 może mieć związek z ilością wirusa, który wniknął do organizmu w trakcie infekcji, różną gęstością receptorów ACE2 w organach wewnętrznych umożliwiających wniknięcie wirusa do konkretnych komórek organizmu oraz odmianami antygenów HLA chorego wpływającymi na niekompletną odpowiedzią immunologiczną pacjenta, powodującą niepełną eliminację wirusa z organizmu. Wszystkie te czynniki mogą mieć wpływ na rozwój uszkodzeń narządowych w przebiegu zakażenia koronawirusem i powstania przewlekłych objawów utożsamianych z zespołem long-Covid/post-Covid
Jakie są najczęstsze objawy zespołu post-Covid?
Najczęstszymi objawami zespołu post-Covid są: bóle mięśni, zmęczenie, uczucie gorączki, duszność, przewlekły suchy kaszel, ucisk w klatce piersiowej, kołatania serca, bóle głowy, zaburzenia lękowe, zaburzenia snu, epizody depresyjne, utrata masy ciała, zaburzenia węchu, zaburzenia pamięci i wysypki skórne.
Aż u 87% pacjentów po ciężkim przebiegu infekcji COVID-19, mimo ujemnych testów PCR w 14 dniu od zakażenia, utrzymują się objawy związane z zakażeniem koronawirusem. Zazwyczaj są to zmęczenie, kaszel i duszność. Najczęstszą przyczyną ponownego przyjęcia chorego do szpitala w ciągu 14 dni od przechorowania Covid-19 były epizody zakrzepowo-zatorowe, zaś w późniejszym czasie zaostrzenie chorób psychicznych.
Co to jest „mgła mózgowa”?
Mimo, że infekcja SARS-CoV-2 przebiega głównie z zajęciem układu oddechowego, może ona również upośledzać funkcję innych narządów i układów. Przykładem takiego działania jest zniszczenie przez koronawirusa zakończeń nerwowych nerwu węchowego, powodujące zaburzenie powonienia. Elementy wirusa SARS-CoV-2 mogą być wykrywane również w płynie mózgowo-rdzeniowym, dlatego prawdopodobne jest, że wirus SARS-CoV-2 przenika przez opuszkę węchową do głębiej położonych obszarów mózgowia i wywołuje objawy potocznie nazywane „mgłą mózgową“. Sama „mgła mózgowa“ jest to zespół objawów na które składają się: zaburzenia pamięci, zaburzenia koncentracji i uwagi, uczucie dezorientacji oraz nawracające bóle głowy.
Jak długo mogą utrzymywać się objawy po przechorowaniu Covid-19?
Nawet u 25-35% osób objawy związane z infekcją koronawirusem utrzymują się powyżej 4 tygodni. Odsetek ten wzrasta do 87% u pacjentów po ciężkiej infekcji Covid-19 wymagającej hospitalizacji. Jednak nie wszystkie dolegliwości należy wiązać jedynie z zespołem post-Covid. Sama infekcja koronawirusem może zaburzyć wewnętrzną równowagę w tkankach i narządach powodując zaostrzenie dotychczasowych chorób przewlekłych lub ujawnienie się nowych chorób sercowo-naczyniowych, układu oddechowego, nerwowego, czy rozrodczego. Dlatego tak ważna jest kompleksowa ocena zdrowia pacjenta po przechorowaniu Covid-19 przez zapewnienie wielospecjalistycznej opieki medycznej.
Czy zmiany w płucach po zakażeniu koronawirusem są trwałe i czy może się w przyszłości rozwinąć z nich nowotwór płuc?
W ciągu 3 miesięcy po przebyciu zapalenia płuc o etiologii SARS-CoV-2 u blisko 90% pacjentów dochodzi do wycofania się zmian zapalnych uprzednio opisywanych w RTG klatki piersiowej. Jednocześnie 45% z tych chorych wciąż będzie skarżyło się na utrzymujące się uczucie duszności lub kaszel, mimo braku zmian w zdjęciu RTG. Dlatego lepszą metodą diagnozowania duszności w przebiegu zespołu post-Covid wydaje się być tomografia komputerowa klatki piersiowej (TK). Aż 80% ozdrowieńców z utrzymującymi się objawami z układu oddechowego i prawidłowym RTG klatki piersiowej ma opisywane w TK zmiany chorobowe w płucach. Dwa lata obserwacji od wybuchu pandemii Covid-19 jest za krótkim okresem czasu, by określić wpływ zakażenia koronawirusem na rozwój nowotworu płuc. Wiadomo jednak, że u około 10% ozdrowieńców zmiany opisywane w TK klatki piersiowej nie wycofują się ciągu 12 miesięcy obserwacji, a 40% z tych zmian to włóknienie płuc. W innej jednostce chorobowej jaką jest samoistne włóknienie płuc (IPF), aż u 10% do 50% chorych (w zależności od czasu obserwacji) współistnieje nowotwór płuc. Dlatego warto zachować czujność onkologiczną u pacjentów z utrzymującymi się objawami płucnymi w przebiegu zespołu post-Covid.
Kiedy będę mógł wrócić do uprawiania sportu po przebyciu Covid-19?
W trakcie ostrej fazy infekcji Covid-19 intensywny wysiłek fizyczny jest przeciwskazany. Natomiast już po ustąpieniu objawów infekcji SARS-CoV-2 stopniowy powrót do aktywności ruchowej jest zalecany i przynosi pozytywne skutki zdrowotne. Jednak w przypadku utrzymywania się > 4 tygodni objawów takich jak: duszność, suchy kaszel, ból w klatce piersiowej, kołatania serca lub gorączka konieczne jest poszerzenie diagnostyki przed powrotem do regularnej aktywności fizycznej. W pierwszej fazie infekcji koronawirusem objawy z układu oddechowego związane są głównie z wirusowym zapaleniem płuc. W kolejnych dniach znacząco wzrasta ryzyko zatorowości płucnej i utrzymuje się ono na wysokim poziomie do 12-14 dnia po przechorowaniu Covid-19 i ujemnym teście RT-PCR. Zapalenie mięśnia sercowego związane z zakażeniem koronawirusem to kolejna potencjalna przyczyna utrzymującej się duszności, męczliwości i bólu w klatce piersiowej szczególnie u młodych dorosłych. Do rozwoju tej choroby może dojść kilka tygodni po przebyciu zakażenia SARS-CoV-2 nawet, gdy infekcja była skąpo- lub bezobjawowa. W przypadku zdiagnozowania zapalenia mięśnia sercowego konieczne jest ograniczenie aktywności fizycznej zazwyczaj od 3 do 6 miesięcy. Należy również pamiętać, że występowanie duszności u ozdrowieńców może wynikać z włóknienia płuc, nasilenia chorób przewlekłych, reakcji na stosowane leki lub zespołu stresu
pourazowego. Ze względu na wiele możliwych przyczyn zgłaszanych objawów, tak ważne jest przeprowadzenie diagnostyki internistycznej, kardiologicznej oraz pulmonologicznej przed powrotem chorego do intensywnego uprawiania sportu.
Czy zaburzenia erekcji mają związek z zakażeniem koronawirusem?
Zaburzenia erekcji występujące w przebiegu zakażenia koronawirusem mogą mieć wieloczynnikową etiologię. Sugeruje się ich związek z dysfunkcją śródbłonka, nasileniem chorób sercowo-naczyniowych, zaburzeniami endokrynologicznymi i stresem psychicznym inicjowanymi przez Covid-19. Często pierwszym objawem choroby sercowo-naczyniowej u mężczyzn są zaburzenia erekcji wywołane przez dysfunkcję śródbłonka naczyniowego. Cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, czy miażdżyca zaburzają zdolność tętnic do rozkurczu. Sprzyja to rozwojowi powikłań sercowo-naczyniowych, których pierwszym objawem mogą być zaburzenia seksualne. Infekcja koronawirusem wpływając nie tylko na pogorszenie kontroli chorób przewlekłych, ale również bezpośrednio uszkadzając funkcję śródbłonka, może wywołać zaburzenia erekcji. Nie wolno również zapominać, że niektóre leki (szczególnie niekardioselektywne B-blokery i diuretyki tiazydowe) stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego i chorób serca mogą potęgować dysfunkcje seksualne. Dlatego po konsultacji z kardiologiem, należy w niektórych przypadkach rozważyć zmianę przewlekłej terapii chorób sercowo-naczyniowych. Receptor ACE2 wykrywany w wielu narządach zaatakowanych przez wirusa SARS-CoV-2, wydaje się niezbędny by koronawirus przedostał się do komórki. Jego obecność w znacznej ilości udowodniono również w jądrach, Sugeruje to możliwość uszkodzenia przez koronawirusa funkcji endokrynnej jąder, skutkującej spadkiem poziomu testosteronu i wystąpieniem zaburzeń erekcji. Stąd ważne jest, by w trakcie diagnostyki zaburzeń seksualnych u ozdrowieńca, przeprowadzić ocenę endokrynologiczną osi podwzgórze-przysadka-gonady.
Dopiero po wykluczeniu przyczyn kardiologicznych i endokrynologicznych należy ocenić tło psychogenne zaburzeń erekcji, wykrytych w trakcie diagnostyki zespołu post-Covid. Długotrwały stres związany z chorobą lub izolacją, skutki społeczno-ekonomiczne pandemii i zaburzenie relacji międzyludzkich wpływają na pogorszenie zdrowia psychicznego, mogące objawiać się dysfunkcjami seksualnymi. W takich przypadkach niezbędna wydaje się pomoc doświadczonego psychologa.
Czy szczepienie chroni przed infekcją koronawirusem i zespołem post-covid?
Skuteczność szczepienia przeciwko Covid-19 zależy od użytego preparatu oraz od czasu jaki upłynął od podania ostatniej dawki szczepionki. Preparat firmy Pfizer zapewnia 85% ochronę przed infekcją koronawirusem po 10 dniach od pierwszej dawki szczepionki. W 14 dniu po podaniu drugiej dawki skuteczność szczepienia wzrasta do 95%. Podobną efektyw-ność ma również preparat firmy Moderna. Skuteczność szczepionki Astra-Zenecka po 12 dniach od pierwszej dawki wynosi 60%, zaś po drugim szczepieniu wzrasta do 76-82%. Efek-tywność jednodawkowego preparatu firmy Jonhson&Jonhson to około 67-72%. Należy pod-kreślić, że wszystkie wymienione wyżej szczepionki znacząco zmniejszają ryzyko zarówno objawowej, jak i asymptomatycznej infekcji koronawirusem. Ponadto w zapobieganiu cięż-kiemu przebiegowi choroby szczepionki dwudawkowe odznaczają się niemal 100% skutecz-nością (Jonhson&Jonhson 76%).
Niestety, mimo znaczącego zmniejszenia ryzyka infekcji, żadna szczepionka nie chroni w 100% przed zachorowaniem na Covid-19. Dlatego każdy pacjent z dodatnim testem PCR w kierunku koronawirusa i utrzymującymi się objawami chorobowymi >4 tygodni powi-nien skonsultować się z lekarzem w celu przeprowadzenia diagnostyki w kierunku ze-społu post-Covid.
Czy szczepienie przeciwko Covid-19 jest przeciwskazaniem do starania się o dziecko?
Ogólne ryzyko ciężkiego przebiegu Covid-19 u ciężarnych kobiet jest niskie. Jednak cię-żarne szczególnie w III trymestrze częściej wymagają hospitalizacji, leczenia w oddziale in-tensywnej terapii i konieczności użycia mechanicznej wentylacji w porównaniu z nie-ciężar-nymi kobietami. Większe jest u nich również ryzyko porodu przedwczesnego, a nawet infek-cji zakończonej zgonem. Dlatego zarówno kobiety starające się aktualnie o dziecko, jak i ma-jące to jedynie w planach powinny zaszczepić się przeciwko Covid-19. Ze względu na brak wystarczających danych na temat bezpieczeństwa szczepionki u kobiet już będących w ciąży należy, po konsultacji z lekarzem, rozważyć decyzję o szczepieniu po indywidualnym rozpa-trzeniu bilansu korzyści i ryzyka.
Zgodnie z rekomendacjami Centers for Disease Control and Prevention (CDC) nie zaleca się wykonywania rutynowych testów ciążowych przed szczepieniem przeciwko Covid-19, ponieważ nie ma dowodów, by szczepionki powodowały zaburzenia płodności. CDC również nie zaleca unikania zajścia w ciążę po otrzymaniu szczepionki przeciwko koronawirusowi.
Na przełomie 2021/2022 roku powinna ukazać się metaanaliza autorstwa Fangyuan Li i współpracowników oceniająca wpływ infekcji Covid-19 na płodność ozdrowieńców. Jednak na podstawie analizy poprzedniej epidemii SARS już teraz można przypuszczać, że obecny wariant koronawirusa może także uszkadzać funkcję endokrynną zarówno jąder jak i jajni-ków. Dlatego ozdrowieńcy, którzy mają trudności prokreacyjne, powinni skonsultować się z endokrynologiem.
Jaki wpływ mają choroby współistniejące na objawy zespołu post-covid?
Covid-19 to ostra choroba infekcyjna, która zajmuje nie tylko układ oddechowy, ale wpływa również na homeostazę całego organizmu. Pacjenci z nadciśnieniem tętniczym, chorobą niedokrwienną serca, przewlekłymi chorobami płuc, uszkodzeniem wątroby, cukrzycą, czy otyłością częściej chorują na Covid-19, a przebieg zakażenia jest u nich tym cięższy, im więcej mają chorób towarzyszących. Dzieje się tak dlatego, że koronawirus nasilając istniejące uprzednio zaburzenia funkcji narządów, może doprowadzić do ich dalszego pogorszenia, a nawet do niewydolności wielonarządowej.
Podobny wpływ chorób współistniejących obserwuje się w zespole post-Covid. Prawie 60% pacjentów z ≥3 chorobami przewlekłymi zgłasza utrzymywanie się objawów pogorszonej sprawności >4 tygodni po przebyciu Covid-19, mimo ujemnego kontrolnego testu RT-PCR. Głównymi czynnikami ryzyka utrzymywania się dolegliwości, oprócz występowania chorób przewlekłych, jest wiek ≥50 lat, otyłość i współistnienie zaburzeń psychicznych.
Na czym polega leczenie zespołu post-covid?
U około 10-20% ozdrowieńców utrzymują się przewlekłe dolegliwości trwające co najmniej 3 tygodnie po przechorowaniu Covid-19. Jeśli trwają one >12 tygodni to można wówczas u chorego rozpoznać zespół post-Covid. Podczas gdy ustalono już wytyczne postępowania w ostrej fazie infekcji koronawirusa, to leczenie objawów zespołu post-Covid, wciąż stanowi wyzwanie dla systemów opieki zdrowotnej. Ze względu na małą ilość badań naukowych, postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne w tej chorobie opiera się głównie na opinii ekspertów i dotychczasowym doświadczeniu klinicystów pracujących z pacjentami chorującymi na Covid-19.
Pacjent z podejrzeniem zespołu post-Covid wymaga holistycznej i skoordynowanej opieki medycznej. W ramach początkowej diagnostyki należy wykluczyć u niego narządowe powikłania infekcji koronawirusa oraz zaostrzenie chorób współistniejących, jako przyczynę zgłaszanych objawów. Do postawienia trafnej diagnozy lekarz, oprócz zebrania dokładnego wywiadu lekarskiego i przeprowadzenia badania fizykalnego, zazwyczaj zaleca również wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych i obrazowych. Niejednokrotnie już na wczesnym etapie diagnostyki skutkuje to rozpoznaniem innej choroby niż zespół post-Covid i umożliwia włączenie leczenia przyczynowego między innymi takich chorób jak zatorowość płucna, zaostrzenie niewydolności serca, zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, bakteryjne zapalenie płuc, czy przewlekła obturacyjna choroba płuc. Dopiero po wykluczeniu innych, często bezpośrednio zagrażających życiu chorób, możliwe jest rozpoznanie zespołu post-Covid. Wówczas oprócz zalecenia leków łagodzących dolegliwości chorobowe, niezwykle ważne w powrocie ozdrowieńca do pełni sprawności jest stopniowe, nadzorowane zwiększanie u niego aktywności fizycznej, opieka psychologa i poradnictwo dietetyczne. Dzięki holistycznej opiece wielospecjalistycznej, ponad 90% chorych z zespołem post-Covid wraca do pełni sprawności w 12 miesięcznym okresie obserwacji.
Dlaczego warto rozpocząć diagnostykę i leczenie w Ovo-Medical?
Oferujemy Państwu zindywidualizowany program diagnostyki i leczenia zespołu post-Covid prowadzony przez wybranego przez Państwa koordynatora. W zależności od zgłaszanych objawów i chorób towarzyszących wspólnie z koordynatorem ustalicie Państwo dalszy plan postępowania leczniczego w naszej placówce obejmujący:
- Konsultację internistyczną z podstawowym pakietem badań – Konsultację kardiologiczną z USG serca
- Konsultację pulmonologiczną ze spirometrią
- Konsultację endokrynologiczną z USG tarczycy
- Konsultację psychologiczną
- Konsultację dietetyka
- Konsultację fizjoterapeuty z wyznaczeniem planu rehabilitacji wysiłkowej i oddechowej.