Nieswoiste choroby zapalne jelit (NCHZJ)
dr n. med. Robert Dudkowiak
Specjalista gastroenterologii
Nieswoiste choroby zapalne jelit
Nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ) to grupa przewlekłych chorób jelit dotycząca głównie osób młodych i aktywnych zawodowo. Zalicza się do nich przede wszystkim – wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna. W ostatnim czasie coraz więcej mówi się również o postaci przebiegającej bardziej skrycie i trudniejszej w zdiagnozowaniu a mianowicie o mikroskopowym zapaleniu jelita grubego i jego postaci limfocytowej i kolagenowej.
Etiologia
NChZJ to choroby o złożonej nadal nie do końca poznanej etiologii. Etiologii wieloczynnikowej, na którą składają się predyspozycje genetyczne, zaburzenia odpowiedzi układu immunologicznego oraz pobudzające ostatecznie wyzwolenie choroby, czynniki środowiskowe m.in. sposób odżywiania, palenie tytoniu czy stosowane leki (antybiotyki, leki przeciwbólowe). Chorych cierpiących na NCHZJ jest coraz więcej, a problem bardzo często dotyka dzieci.
Objawy
Do głównych objawów prezentowanych przez pacjentów z NChZJ należy biegunka = luźny lub wręcz wodnisty stolec do kilku bądź kilkunasty razy na dobę w zależności od ciężkości rzutu choroby oraz obecność świeżej krwi i śluzu w stolcu. Ból brzuch oraz naglące parcie na stolec czyli potrzeba natychmiastowego wypróżnienia się wyraźnie utrudnia codzienną aktywność. Skurczowe bóle brzucha niekoniecznie od razu z potrzebą wizyty w toalecie są bardziej specyficzne w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, którą należy uznać za gorszą z postaci NChZJ. W przeciwieństwie do pozostałych postaci NChZJ zmiany zapalne w chorobie Leśniowskiego-Crohna mogą dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego rozpoczynając od aft w jamie ustnej, owrzodzeń w żołądku czy dwunastnicy, zmian zapalnych w jelicie cienkim a kończąc na obecności przetoki na pośladku. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz mikroskopowego zapalenia jelita grubego proces zapalny ograniczony jest tylko do jelita grubego, którego całkowita długość to średnio 1,5 metra. Co istotne w chorobie Leśniowskiego-Crohna zapalenie obejmuje wszystkie warstwy ściany przewodu pokarmowego co może w przypadku ciężkiego przebiegu choroby prowadzić do zwężeń zagrażających niedrożnością lub przetok (przetoki jelitowo-jelitowe, jelitowo-skórne, jelita z pęcherzem moczowym czy u kobiet z pochwą) powodujących dodatkowe nieprzyjemne objawy kliniczne i powikłania. We WZJG zmiany zapalne obejmują błonę śluzową a więc warstwę ściany jelita widoczną w trakcie badania endoskopowego czyli procedury określanej jako kolonoskopia. Zmiany w WZJG są widoczne czyli makroskopowe a to odróżnia tę postać NChZJ od mikroskopowego zapalenia jelita grubego, w którym obecność nieprawidłowości wykazać można tylko w oparciu o badanie histopatologiczne wycinków pobranych w trakcie kolonoskopii z pozornie prawidłowej błony śluzowej. Mikroskopowe zapalenie jelita grubego może występować w jednej z dwóch postaci, które wyróżnia się na podstawie badania pobranych wycinków pod mikroskop. Są to tym samym limfocytowe zapalenie jelita grubego (limfocytarne zapalenie okrężnicy) oraz kolagenowe zapalenie jelita grubego (collagenous colitis).
Przewlekły charakter tej grupy chorób, okresy zaostrzeń wyprowadzające pacjentów ze stadium remisji (brak bólu brzuch, normalna częstotliwość wypróżnień, prawidłowa konsystencja stolca, brak krwi), często duża aktywność procesu zapalnego w jelitach, powikłania i następstwa ogólnoustrojowe (m.in. zapalenia stawów, anemia, zmiany skórne, przetoki jelitowo-jelitowe czy jelitowo-skórne) oraz nie zawsze dobra odpowiedź na leczenie powodują, że choroby te stanowią poważny problem kliniczny i wpływają znacząco na komfort życia i codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie. NChZJ mogą występować w każdym okresie życia, najczęściej jednak początek choroby ma miejsce w drugiej lub trzeciej dekadzie życia. Zachorować można również w okresie dzieciństwa, a także – co ma miejsce się w ostatnich dekadach coraz częściej również w przypadku pacjentów w wieku podeszłym
Występowanie
NChZJ występują na całym świecie, jednak największa zapadalność dotyczy rozwiniętych krajów Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych, Kanady i Australii. Najwyższą roczną zapadalność na NChZJ stwierdza się w Europie (około 24,3 zachorowań/100 tys. w przypadku WZJG i 12,7 zachorowań /100 tys w przypadku ChLC). W 2022 r. opublikowana została praca na temat epidemiologii NCHZJ w Polsce w latach 2009-2020. Przedstawiona częstość występowania i zapadalność na NChZJ w Polsce w tych latach (dane w oparciu o bazę elektroniczną Narodowego Fundusz Zdrowia) wskazują na znaczny wzrost obciążenia społeczeństwa tymi chorobami. W 2020 roku było w Polsce 73 235 z WZJG i 23 574 pacjentów z ChLC. Częstość występowania WZJG i ChLC wynosiła odpowiednio 191,4 i 61,6 na 100 tys. Z kolei zapadalność, czyli liczba nowo zarejestrowanych przypadków w przedziale roku w przeliczeniu na 100 tys. Polaków wynosiła 12,5 dla WZJG i 4,7 dla ChLC. Dane te pokrywają się z obserwowanym od dłuższego czasu wyraźnym zwiększeniem liczby hospitalizacji w Polsce zarówno z powodu WZJG, jak i ChLC.
O wzroście zachorowalności na NChZJ wśród dzieci świadczą także doniesienia z pediatrycznych ośrodków gastroenterologii i coraz większa liczba pacjentów trafiająca spod opieki pediatry do gastroneterologa po osiągnieciu pełnoletności. Pandemia COVID-19 niewątpliwie zmieniła podejście do leczenia tej grupy chorób oraz sam obraz choroby. Standardowo przyjmowane leki mają na celu wprowadzić pacjentów w stadium remisji klinicznej (brak bólu brzuch, normalna częstotliwość wypróżnień, prawidłowa konsystencja stolca, stolec bez krwi) oraz endoskopowej (brak aktywnych zmian w trakcie kontrolnego badania endoskopowego). W przypadku pacjentów, którzy nie uzyskują odpowiedzi na standardowe leki lub doświadczają częsty zaostrzeń dedykowane są leki biologiczne, które otrzymywane w ramach programów lekowych w ośrodkach szpitalnych o wysokiej referencyjności.
O skali problemu NChZJ świadczy również fakt, że w sejmie jesienią 2017 r. złożony został projekt skoordynowanej opieki nad tą grupą pacjentów i dąży się do tego, aby na leczenie i prowadzenie chorych z WZJG i ChLC przeznaczyć odrębną pulę pieniędzy w stosunku do pozostałych chorych gastrologicznych. Model zakłada powstanie kilkunastu centrów leczenia NChZJ w całej Polsce z lekarzami różnych specjalności (gastroenterologii, chirurg, reumatolog) wyposażonych w nowoczesny sprzęt, oferujących zarówno opiekę szpitalną jak i ambulatoryjną (w poradni) oraz terapię najnowszymi lekami. W ramach projektu zakłada się również możliwość konsultacji z dietetykiem czy psychologiem.
dr n. med. Robert Dudkowiak
Specjalista gastroenterologii
